nieuws

Reablement symposium drukbezocht

Reablement: nieuw toverwoord in de zorg of veelbelovend zorgconcept? 

Reablement, is het een nieuw toverwoord in de zorg? Of is het met dit zorgconcept van ‘cliënten helpen zichzelf (weer) te helpen’ echt mogelijk om de cliënt meer regie te geven en diens kwaliteit van leven te verbeteren? Wie op 14 september het symposium van de Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg (AWO-L) bezocht, kiest waarschijnlijk voor de tweede optie. Of, zoals de Deense hoogleraar Tine Rostgaard het verwoordde, reablement lijkt veelbelovend, zowel voor de kwaliteit van leven als het terugdringen van de zorgkosten.

De zaal in het Stayokay hotel in Maastricht zat 14 september jl. helemaal vol met een gemêleerd gezelschap, variërend van praktijkprofessionals tot onderzoekers. Niet alleen uit Limburg, maar ook uit andere delen van het land. Dat bevestigde nog maar eens dat reablement steeds meer in de belangstelling staat, zoals dagvoorzitter Rixt Zijlstra bij de opening van het symposium concludeerde.

Zowel nationaal als internationaal is die belangstelling de afgelopen decennia gegroeid, vertelde zij. En dat resulteerde in het internationaal Reable Network dat in 2020 een internationaal geaccepteerde reablement definitie publiceerde. Belangrijke kenmerken zijn: van zorgen voor naar zorgen dat, kortdurend en intensief, voor iedereen, holistisch, doelgericht en interdisciplinair. En het vereist de training en coaching van medewerkers.

Rebels project
Rixt Zijlstra gaf als eerste het woord aan de Belgische journalist Ann Peuteman die het Rebels-project startte: zij riep 75-plussers op om antwoord te geven op de vraag wat zij het moeilijkst vonden van ouder worden. Het leverde haar een stroom aan mails op; uiteindelijk interviewde ze tientallen van de ouderen die reageerden en selecteerde twaalf van hen voor een film en boek over het project. Zowel boek en film draaien in de kern om de klacht van ouderen dat hen, naarmate ze ouder worden, steeds minder om hun mening gevraagd wordt. “Andere mensen gaan die mening dan voor ouderen invullen, met als uitgangspunt: als iemand maar geen pijn heeft en rustig aan kan doen. Dat gebeurt allemaal met de beste bedoelingen. Maar we vergeten bij het bedenken van oplossingen te vragen of mensen dat zelf ook de beste oplossing vinden”, vertelde Ann Peuteman. Daarbij gaf ze het voorbeeld van de 92-jarige Lutgart. “Hij vertelde: ‘ik krijg te eten, word verzorgd, krijg pijnstillers, maar mijn geest wordt vergeten.’ En daar wordt een mens dus heel ongelukkig van.”  

Cultuuromslag
De boodschap van Ann Peuteman aan de zaal was duidelijk. Als we mensen willen helpen zichzelf (weer) te helpen, dan mogen drie essentiële vragen niet ontbreken, namelijk: wat is voor jou belangrijk, wat wil je nog uit het leven halen en wat vind jij een goede oplossing? Soms zit hem dat enkel in de details. Zoals in het voorbeeld van de vrouw op haar sterfbed die zo graag de wolken wilde zien. Haar bed, waar ze niet meer uit kon komen, werd zo gekeerd dat ze de wolken weer door het raam zag.    

“Een eyeopener”, vond Silke Metzelthin het verhaal van Ann Peuteman. Zij is universitair docent aan de Universiteit Maastricht en onderzoeker van de AWO-L. De aandacht voor het zorgconcept reablement noemde zij heel mooi, maar volgens haar zijn nog veel vragen niet beantwoord, zoals: hoe pas je het concept toe in de praktijk, hoe bevorder je de gewenste cultuuromslag die reablement vergt en is er wetenschappelijk bewijs dat reablement werkt?

Onderzoek
De AWO-L doet zelf al acht jaar onderzoek naar dit zorgconcept. Zo verdedigde Teuni Rooijackers na het symposium haar proefschrift over Blijf Actief Thuis. Dat is een scholingsprogramma gericht op thuiszorgmedewerkers met als doel hen de tools aan te reiken om anders te kunnen werken: van zorgen voor naar stimuleren van de eigen kracht. Het werd uitgetest in een grootschalig interventieonderzoek bij MeanderGroep Zuid-Limburg. Een ander onderzoek naar reablement is I-manage, dat is gericht op de effectiviteit van een kortdurend, intensief en interdisciplinair programma in de eerstelijn. Hierin worden met de cliënt gestructureerd doelen geformuleerd en wordt het zorgplan vervolgens door een team met de cliënt en de mantelzorger uitgevoerd. Op dit moment draaien twee pilots met het programma: bij Cicero Zorggroep en Woonzorggroep Samen/ gemeente Schagen. “De doelen van de cliënt zijn hierin heilig en daarnaast wordt naar de omgeving gekeken. De gedachte is dat het programma bijdraagt aan de ondersteuning van mantelzorger(s) en een eventuele verhuizing naar het verpleeghuis kan worden uitgesteld”, vertelde Silke Metzelthin. Zij ging tot slot nog kort in op Reablement internationaal, een onderzoek naar de toepassing van reablement in het buitenland en het identificeren van succesvolle elementen. Maar om de effectiviteit van reablement echt te kunnen bewijzen, is volgens haar beduidend meer onderzoek nodig.

Veelbelovend
Reablement is in ieder geval een veelbelovend zorgconcept, zo bleek vervolgens uit het verhaal van Tine Rostgaard. Zeker in een tijd waarin de samenleving in veel landen sterk vergrijst en de zorgkosten verder oplopen. In een publicatie van het ReAble netwerk is reablement vanuit een internationaal perspectief (vijf landen) belicht. Duidelijk is dat sprake is van accentverschillen, zowel in de uitvoering als in de ondersteuning door overheden. Harde bewijzen dat reablement beter uitpakt dan de traditionele zorg, zijn er volgens haar nog niet. “Maar de eerste aanwijzingen zijn positief en er is in ieder geval geen bewijs dat het slechter uitpakt. En er zijn inmiddels een paar studies die laten zien dat het veelbelovend is voor de kwaliteit van leven van cliënten en kostenreductie”, vertelde Tine Rostgaard.

De praktijk
Na de lunchpauze konden praktijkprofessionals in een paneldiscussie onder leiding van onderzoeker Stan Vluggen van de AWO-L hun oordeel geven over reablement in de praktijk. Zoals Mandy Boosten, thuishulp bij MeanderGroep. Zij gaf toe dat ze het scholingsprogramma Blijf Actief Thuis aanvankelijk niet zag zitten, maar inmiddels is ze helemaal om, vertelde ze. Om dat vervolgens te illustreren met enkele bijzondere voorbeelden. Zoals de vrouw die aanvankelijk niet in beweging was te krijgen, en die uiteindelijk met haar de servieskast stofte en meehielp in het huishouden. “Ze is inmiddels overleden, maar ze was er heel trots op dat wij samen ‘het huishouden’ deden. Zo trots, dat er een foto van ons samen op haar kist stond.” Volgens Mandy Boosten versterkt de werkwijze de vertrouwensband met de mensen waar ze komt. “Daardoor signaleer je eerder dat er iets niet goed gaat en kun je daar eerder op inspringen.” Ook Marijke Hennen, verzorgende bij MeanderGroep, merkte op dat mensen het fijn vinden om meer dingen weer zelf te kunnen doen. Toch zijn er ook klanten bij wie het echt niet lukt, erkende Nadine Klinkers, Zichtbare Schakel bij MeanderGroep. “Dan probeer ik altijd te achterhalen waarom. Maar soms moeten we als team accepteren dat ook ‘nee’ een antwoord is.” Al gebeurt dat pas nadat aan mantelzorger en anderen in de omgeving is gevraagd hoe iemand misschien wel nog gestimuleerd kan worden.  

Goede communicatie
Raquel Knubben van Cicero Zorggroep, doet als ergotherapeut en praktijkhouder in het kader van het I-manage project ervaring op met de inzet van een multidisciplinair team bij de cliënt thuis. Zij vertelde dat nu nog niet te zeggen is of mensen door het programma langer thuis kunnen blijven wonen. “Maar we voelen en zien wel meer samenwerking. En het is goed om over de grenzen van je eigen vak te kijken.” Ook Larissa Schilder, ergotherapeut bij Woonzorggroep Samen, liet via een onlineverbinding weten dat ze positief is over dit programma. Zij doet de intake van cliënten samen met wijkteamconsulent Henriëtte Bleichrodt van de gemeente Schagen. Die hield de zaal voor dat een goede communicatie essentieel is. “Zodat iedereen weet naar welk doel we toewerken.”

Aan het slot van de discussie benadrukte Marijke Hennen hoe belangrijk ze het stimuleren van eigen kracht vindt. “Misschien”, zo opperde ze, “hebben we hier een minister voor nodig.”

Slot
Het symposium werd afgesloten met een discussie tussen alle sprekers en de zaal, onder leiding van Erik van Rossum, lector wijkgerichte zorg aan Zuyd Hogeschool Heerlen. Daarin passeerden verschillende thema’s de revue, zoals de taak van het onderwijs om studenten de tools voor reablement mee te geven. Ook de noodzaak om als zorg meer met mantelzorgers samen te werken, kwam voorbij. Evenals het programma ZELF dat door de AWO-L ontwikkeld werd. Een programma gebaseerd op de principes van Blijf Actief Thuis, met nieuwe elementen, dat wordt uitgetest in een aantal verpleeghuizen en wijkteams in Nederland. Ook de vraag hoe dergelijke programma’s ingezet kunnen worden bij mensen met dementie kwam aan bod, evenals de mogelijkheid om meer vrijwilligers te betrekken in de uitvoering. Als laatste kwam Silke Metzelthin aan het woord. Zij benadrukte dat reablement geen bezuinigingsmaatregel is. “Het gaat om de cliënt. Maar de krapte kan ons wel helpen om de benodigde cultuuromslag te maken.”

Door Karin Burhenne